CultuurSchakel tipt: Huis van het boek, het oudste boekenmuseum ter wereld vind je in Den Haag!
CultuurSchakel tipt: Huis van het boek, het oudste boekenmuseum ter wereld vind je in Den Haag!
Boeken kom je overal tegen. In de kast op school, op je werk, bij mensen thuis, op treinstations en natuurlijk in bibliotheken en boekhandels. Dit zijn allemaal plekken waar je boeken ook zou verwachten. Immers: boeken zijn er om gelezen of bestudeerd te worden. Toch kom je boeken ook tegen op de decoratie-afdeling van interieurwinkels, in miniatuurvorm om iemands nek, of in een stapel boven op een gekreukt stuk papier. Dit vertelt ons dat boeken een bredere betekenis hebben dan we soms denken. In de nieuwe tentoonstelling van Huis van het boek werken boeken en hedendaagse kunstobjecten samen. Zo laat de Haagse kunstenares Shani Leseman (1995) haar werk zien.
Shani Leseman haar kast met keramieken talismannen - Aad Hogendoorn
Wat kan een boek zijn?
De tentoonstelling ‘Boeken als …’ draait om de vraag: wat kan een boek zijn, naast informatiedrager en object om uit te lezen? In de tentoonstelling, tot en met 16 februari 2025 in museum Huis van het boek in Den Haag, zijn allerlei voorbeelden te zien van boeken die een bepaalde rol spelen. Historische voorbeelden en eigentijdse boeken wisselen elkaar af. Je kunt denken aan boeken die zichtbaar onderdeel zijn geweest van een religieus ritueel, of boeken die van vakantie mee zijn genomen als souvenir.
Het boek als souvenir - The Book Photographer
Hip en oud
Interessant is dat sommige fenomenen die we nu als nieuw en hip beschouwen al eeuwenoude praktijken zijn. Anno 2024 wordt het fysieke boek gevierd op social media-kanalen als Instagram, TikTok en YouTube. Jongeren wisselen op deze platformen massaal boekentips, reacties en recensies uit. De materialiteit van boeken speelt hier een prominente rol in. Er wordt niet alleen over de inhoud van de boeken gepost, maar vooral ook over omslagen, lettertypes of geuren. Boekliefhebbers investeren dan ook in speciale, luxe en gelimiteerde edities van populaire BookTok-boeken – en de uitgeverswereld speelt hier slim op in. Boeken kopen om mee te pronken in plaats van uit te lezen, is niets nieuws. Al in de late middeleeuwen laten welvarende leden van de West-Europese adel en burgerij luxe getijdenboekjes maken als statusobject.
Hedendaagse kunstenaars
Om de betekenis van boeken in onze huidige tijd verder te onderzoeken, heeft Huis van het boek een aantal hedendaagse kunstenaars uitgenodigd om deel te nemen aan de tentoonstelling. Shani Leseman, An Onghena, Cathleen Owens en kunstenaarsduo Rising Lai en Lisette Alberti hebben speciaal voor de tentoonstelling werk gemaakt. Deze jonge makers hebben in hun kunst op verschillende manieren op de status van het boek gereflecteerd. Daarnaast is er bestaand werk van Hans op de Beeck, Bouke de Vries en Harlan Miller te zien.
Haagse kunstenares Shani Leseman
De bijzondere boeken en hedendaagse kunstobjecten werken in de tentoonstelling samen. In de eerste tentoonstellingszaal is bijvoorbeeld werk van de Haagse kunstenares Shani Leseman (1995) te zien. Shani heeft een deel van haar keramieken talismannen aan het museum uitgeleend, voorwerpen waarvan geloofd wordt dat ze bepaalde magische of geneeskrachtige eigenschappen bezitten. Voor de tentoonstelling maakte Shani een nieuwe talisman, geïnspireerd op een 16de-eeuws miniatuurboekje uit de collectie van Huis van het Boek. Dit miniatuurboekje bevat een beschrijving van de 48 wonderen die toegeschreven worden aan de heilige Antonio Manzoni, bijgenaamd Il Pellegrino (‘de pelgrim’). Niet lang na Antonio’s dood in 1276 worden al meldingen gedaan van genezingen die plaats zouden hebben gevonden bij zijn graf in Padua. Deze vermeende geneeskracht doet vermoeden dat het boekje dienst heeft gedaan als beschermende talisman. Shani's werk benadrukt dat talismannen verschillende vormen kunnen aannemen – soms dus ook de vorm van een boek.
16de-eeuws miniboekje uit eigen collectie, vermoedelijk gebruikt als talisman - The Book Photographer
Ook uit Den Haag: Rising Lai en Lisette Alberti
Het werk van kunstenaarsduo Rising Lai en Lisette Alberti, getiteld fOur mOre stAtes, reageert weer op een heel andere manier op het thema van de tentoonstelling. Eigenlijk voegen zij een nieuwe categorie toe: het boek als poortwachter (‘gatekeeper'). In het werk van Rising en Lisette staan De Dag-Registers van het Kasteel Zeelandia centraal. Dit zijn door de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) bijgehouden registers uit de periode dat die Taiwan koloniseerde, van 1624 tot 1662. Deze registers zijn geschreven vanuit het perspectief van de kolonisatoren: inheemse bevolkingsgroepen worden afgeschilderd als ‘onbeschaafd’ of ‘barbaars’. Zo geven deze boeken een bepaalde sociale werkelijkheid door. In andere woorden: boeken bepalen hoe geschiedenis wordt geschreven en door wie.
Het werk van Rising Lai en Lisette Alberti, getiteld fOur mOre stAtes (2024) - Aad Hogendoorn
De rol van boeken in ons leven
Zoals deze voorbeelden laten zien, vestigen de kunstobjecten nog meer de aandacht op de gelaagdheid van het boek als object. Je wordt uitgenodigd om opnieuw te kijken naar het boek en de rol ervan in onze persoonlijke levens en in onze samenleving. 'Boeken als ...’ onderzoekt het boek als icoon, ruimte, expressie, hulpmiddel, herinnering en cultuur. De zes categorieën zijn niet bedoeld als conclusie, maar juist als beginpunt: hopelijk zetten de voorbeelden in de tentoonstelling aan tot het formuleren van nog veel meer ‘Boeken als…’
Huis van het boek in Den Haag
Huis van het boek is het oudste boekenmuseum ter wereld. Het verbindt het boek op eigentijdse wijze mensen rond de culturele, maatschappelijke en historische betekenis van het boek. Het museum is sinds 1852 gevestigd in het statige voormalige woonhuis van de stichter aan het Malieveld aan de Prinsessegracht in Den Haag. Recht tegenover het Malieveld. Ondanks de deftige uitstraling ademt het een informele en laagdrempelige sfeer. Huis van het boek is een plek waar alle liefhebbers van het boek welkom zijn om te kijken, te leren en te genieten. Ook bieden ze verschillende programma's voor scholen aan. Op de website www.huisvanhetboek.nl ontdek je wat er allemaal te doen is.
Malou Moen
Junior conservator en medesamensteller van de tentoonstelling ‘Boeken als …’