Opiniestuk: Met de klas naar het theater, emoties en uitdagingen

De afgelopen tijd hoor ik steeds vaker verhalen over spanningen tijdens schoolvoorstellingen in het theater. Theatervoorstellingen die ‘gevoelige’ onderwerpen aansnijden, zoals diversiteit, seksualiteit of maatschappelijke taboes, roepen soms heftige reacties op. Leerlingen lopen weg of gooien zelfs met voorwerpen en ouders klagen. Het raakt me, want de kracht van kunst is juist het openen van gesprekken, het bieden van nieuwe perspectieven en het helpt ons in het omgaan met ongemak. Maar dat kan alleen als de lijn tussen publiek, ouders en makers open blijft staan en de voorstelling niet onbedoeld ervoor zorgt dat publiek zich letterlijk afkeert.

Ik zette hierboven het woord ‘gevoelig’ al tussen aanhalingstekens. Want wat ís ‘gevoelig’ eigenlijk? Wat voor de één een waardevolle confrontatie is, voelt voor de ander als een aanval op zijn of haar normen en waarden. Naakt op het toneel, een scène met twee zoenende mannen of harde humor - de reacties daarop verschillen enorm. En ja, dat weerspiegelt natuurlijk onze samenleving: een plek met steeds meer diversiteit in achtergronden, opvattingen en ervaringen, waarbij mensen veel mondiger zijn geworden.

Voor mij betekent inclusiviteit dat we ons bewust verhouden tot, en verdiepen in, die diversiteit in normen en waarden en de reacties die kunst kan oproepen. Met cultuureducatie willen we kinderen en jongeren een positieve ervaring met theater (of andere kunstvormen) geven. Waarbij er best een uitdaging of schuring mag zijn. Maar, als we de aansluiting met het publiek totaal missen en weerstand leidt tot publiek dat wegloopt of zich zo ongemakkelijk voelt dat de ervaring negatief is, dan schieten we ons doel voorbij.

Spanningen

Dit alles brengt groeiende spanning met zich mee. Ik hoor dat makers soms thema’s vermijden uit angst voor negatieve reacties, scholen voorstellingen afzeggen om klachten te voorkomen, of acteurs zich onveilig voelen door heftige reacties in de zaal. Voor culturele instellingen is dit een enorme uitdaging. Er is behoefte, en soms ook druk vanuit subsidiegevers, om gevoelige thema’s te behandelen, maar het risico daarvan is dat ze publiek en scholen verliezen, of dat hun acteurs zich onprettig of onveilig voelen. Makers zoeken naar balans en kiezen soms voor aanpassingen, zodat hun werk een breed publiek bereikt en niet onbedoeld provoceert. Maar waar ligt de grens? Wanneer wordt inspelen op het publiek een vorm van zelfcensuur?

Toch: alleen al het feit dat iets een reactie oproept, vertelt ons ook dat deze onderwerpen juist aangeraakt moeten worden. We zien dat jongeren soms juist enorme steun ervaren als een voorstelling over een onderwerp gaat dat thuis onbespreekbaar is. Maar om die kracht van theater te benutten, is het cruciaal dat leerlingen zich welkom en veilig voelen, en dat we ze goed begeleiden in die ervaring.

Een gezamenlijke verantwoordelijkheid

De uitdagingen die ik zie, vragen om een gezamenlijke inspanning. Het gaat niet alleen om wat er op het toneel gebeurt, maar om de hele ervaring eromheen. Hoe bereiden we jongeren voor op wat ze gaan zien? Hoe zorgen we voor een veilige omgeving, waarin ook ongemak een plek mag hebben? En hoe gaan we om met reacties die soms hard binnenkomen, zowel voor de acteurs als voor het publiek?

We kunnen hier samen stappen in zetten. Ik sprak hierover met culturele instellingen en docenten en dit zijn onze tips:

• Voorbereiding: Geef leerlingen, docenten en ouders vooraf inzicht in de voorstelling. Een korte video, een gesprek in de klas of een informatieve lesbrief kan al veel doen.
• Context bieden: Help leerlingen begrijpen wat theater is en wat ze kunnen verwachten. Dit kan misverstanden en ongemak voorkomen.
• Veiligheid creëren: De ontvangst in het theater is belangrijk. Zorg voor een respectvolle sfeer waarin iedereen zich gehoord voelt, zelfs als meningen uiteenlopen. Besef dat een schoolvoorstelling in tegenstelling tot een voorstelling in de vrije tijd géén vrije keuze is.
• Omgaan met emoties: Train acteurs en medewerkers om professioneel om te gaan met heftige reacties, zodat zij weten hoe ze om kunnen gaan met bijvoorbeeld, geroep, weglopen of boze ouders. Spreek bijvoorbeeld af wanneer je de voorstelling stillegt of hoe je het gesprek aangaat.
• Nazorg: Organiseer een nagesprek (zelf, of door docenten op school), zodat jongeren hun emoties en vragen kunnen verwerken. Vaak is de impact van een voorstelling pas na afloop echt voelbaar.
  Investeer in relaties: Bouw een goede connectie op met scholen en leerkrachten. Vertrouwen en kennis van elkaars werkwijzen kunnen veel weerstand wegnemen.
• Training: Versterk de vaardigheden over omgaan met diversiteit en emoties en gesprekken voeren, met iedereen in de keten: makers, acteurs, docenten en crew.

Schoolvoorstellingen maken vergt in deze tijden van polarisatie dus véél meer dan alleen een voorstelling neerzetten. Het vraagt om een breed scala aan vaardigheden, van artistieke tot sociale en didactische. Dit kost tijd, en daarmee geld.

De verbindende kracht van kunst

Laten we niet vergeten waar het om draait: jongeren een waardevolle ervaring met kunst en cultuur geven. Dat vraagt om tijd, middelen en samenwerking tussen scholen, culturele instellingen en overheden. Maar bovenal vraagt het om dialoog. Door met elkaar in gesprek te blijven - makers, docenten, ouders én leerlingen - kunnen we ervoor zorgen dat kunst haar verbindende rol blijft vervullen. Laten we ook niet vergeten dat jongeren zelf een stem moeten krijgen in dit gesprek. Zij zijn uiteindelijk de toekomst, en kunst kan hen helpen die toekomst met een open blik in te stappen.

In een tijd waarin verschillen soms groter lijken dan overeenkomsten, kan kunst helpen om bruggen te slaan. Laten we die kracht koesteren en blijven inzetten. CultuurSchakel gaat in ieder geval vaker tips en ervaringen delen en scholen en instellingen ondersteunen om het gesprek samen te voeren.

Ik ben benieuwd: hoe ga jij om met emoties en gevoelige onderwerpen in de klas of op het toneel? Heb je tips of ervaringen die je wilt delen? Ik hoor ze graag!

Marijn Cornelis, directeur CultuurSchakel