Project: Mijn stad

Voer onderstaande opdrachten uit of maak een keuze.

1 
Laat het filmpje met het gedicht Zomerstad van Hans Andreus horen en zien.
Vraag aan de leerlingen: “Een stad is toch zeker wel iets meer dan blokken stenen en af en toe een plantsoen? Wanneer is een stad eigenlijk een stad?”

2
Maak groepjes en deel grote vellen papier en stiften uit. Geef opdracht om midden op het vel papier ´STAD´ te schrijven en daaromheen een mindmap te maken/tekenen: “Wanneer is een stad een stad”?

Geef de leerlingen ongeveer twintig minuten de tijd en laat dan de verschillende mindmaps met elkaar vergelijken door de leerlingen langs de tafels te laten lopen waarop de mindmaps zijn uitgestald. 

3
Zodra iedereen weer op zijn eigen stoel zit, bespreek je het volgende:

• Wat viel je op?
• Wat had eigenlijk iedereen hetzelfde opgeschreven?
• Wat had jij ook graag bedacht, maar stond niet in jullie mindmap?
• Is wat iedereen heeft opgeschreven ook meteen het belangrijkste voor een stad?
• Op welke plekken in een stad kunnen verhalen voor boeken en films ontstaan?
• Welke boeken ken jij die zich in een stad afspelen? Vertel er eens over.

Vertel dat je gedurende dit project delen uit het boek Deesje gaat voorlezen. Laat het boek zien en lees de flaptekst van de achterzijde voor.

1
Lees het eerste fragment voor. Start op bladzijde 17 (´Halftante´) en stop op bladzijde 30 nadat je de eerste alinea van het hoofdstuk ´Verloren en gevonden´ hebt voorgelezen. In dit fragment reist Deesje met de trein naar haar tante en komt aan op het station van de grote stad.

2
Stel (een aantal van) de volgende vragen:

• Is Deesje wel eens in een grote stad geweest? Hoe weet je dat? (Waarschijnlijk niet: “Zo’n groot station had Deesje nog nooit gezien.”)
• Is Den Haag een grote stad? Wie is er wel eens op het Centraal Station geweest? Beschrijf dat eens. Wat voelde je toen je daar liep?
• Wat is een halftante? Heeft Deesje zin om te gaan logeren bij haar halftante? Waarom niet of wel denk je?
• Durf jij alleen te reizen? Waarom wel/niet? Wat kan er gebeuren onderweg?

3
Hoe gaat het verhaal verder? Door middel van improvisatieopdrachten laat je de leerlingen daarover nadenken. Wijs telkens een leerling of een groepje leerlingen aan, of laat alle leerlingen staan en telkens plenair de opdrachten doen.

• Vertel: “Deesje stapt uit de trein. Ze komt voor het eerst op zo’n groot station. – Laat maar zien hoe ze uitstapt en rondkijkt.”
• Vertel: “Deesje kijkt rond tussen de mensenmassa op zoek naar haar halftante. Dan ziet ze tante staan.” Wat en hoe doet Deesje? – Speel het maar.”
• Vertel: “Maar misschien kan Deesje tante helemaal niet vinden op het drukke station. Hoe loopt Deesje rond? – Speel het maar.”
• Vertel: “Stel dat Deesje tante wél vindt. Maak allemaal eens een tweetal, spreek af wie tante is en wie Deesje. Geef elkaar een hand en houd vast. Je loopt het station uit, de grote stad in. Wat vraagt Deesje over de stad? Wat vertelt tante over de stad? – Loop maar rond en speel het maar.”

4
Bespreek kort na. Wek vooral nieuwsgierigheid en verlangen op om te weten hoe het boek verder zal gaan. 

Optie extra:
Laat de tekening op bladzijde 28 zien. Deesje heeft alleen een pasfoto (wat is dat?) van haar halftante. Maar wat zit daar onder? Geef de leerlingen een (kopie van) de pasfoto en de opdracht er een lichaam onder te tekenen zoals zij verwachten dat halftante eruitziet.

Noot:
Het voorleesfragment voor de fase ´uitvoeren´ start op bladzijde 56. Beslis zelf of je de tussenliggende pagina’s in de tussentijd voorleest. Voor de opdrachten is het niet noodzakelijk, maar de leerlingen zullen wel nieuwsgierig zijn.

Vooraf: Maak scans van de illustraties op bladzijde 60-61, 62-63 en 64-65. Het is handig om deze in bijvoorbeeld PowerPoint of je digibord-presenter te zetten.

Het fragment dat je voorleest voorafgaand aan de fase ´uitvoeren´ start op bladzijde 56.
Heb je de tussenliggende pagina’s niet voorgelezen? Vat dan even samen door te vertellen:
“Deesje heeft tante niet gevonden op het station. Ze wordt verwisseld met Geesje, het meisje dat bij haar in de trein zat. Geesje was op weg naar een televisie-uitzending. Maar nu zit niet Geesje maar Deesje in de bus op weg naar de tv-studio. Ze rijden dwars door de grote stad.”

Start met voorlezen (bladzijde 56 ´De mooie dingen van de stad´) en eindig op bladzijde 78.

In dit fragment maakt Deesje een bustocht langs “de mooie dingen van de stad”. Als ze onderweg tante denkt te zien, ontvlucht ze de groep. Maar het is tante niet en Deesje staat alleen in de stad. Het wordt donker… 

Lees het fragment in één keer voor. Na afloop ga je terug naar de drie platen die je ondertussen hebt laten zien zonder te bespreken: Escherhuis, Futurodam en de Trotse Toren. Aan welke attracties in Den Haag doen deze platen denken? (Eschermuseum, Madurodam en de torenflats in het centrum). Bespreek en vergelijk deze plekken.

Optie:
Je staat met Deesje op een hoge torenflat in het centrum van Den Haag. Kies:

• Wat zie je? Vertel Deesje over het uitzicht over de stad.
• Teken wat je ziet.
• Schrijf een kort verhaaltje. 

Vervolgopdracht ´uitvoeren´
Deesje is de groep kwijt én heeft tante niet gevonden. Het wordt avond en ze is helemaal alleen in de stad. Bespreek: Kun je alleen zijn in een stad?

Geef de leerlingen de opdracht in tweetallen een kort opstel (´het volgende hoofdstuk´) te schrijven over hoe het nu verder gaat met Deesje. Laat ze eerst een woordweb maken met ideeën. Laat ze een keuze maken uit de ideeën en die in volgorde zetten: wat gebeurt eerst en wat dan…

Het verhaal hoeft geen slot te hebben, het is immers het volgende, maar niet het laatste hoofdstuk. 

Geef voldoende tijd. Zodra iedereen klaar is, laat je de verhalen (voor)lezen. Kies daar zelf een handige organisatievorm voor.
Laat de leerlingen reflecteren op wat ze gelezen/gehoord hebben:

• Wat vond je het mooiste vervolg op het verhaal? Waarom?
• Wat vond je een onaannemelijk verhaal (bijvoorbeeld: leuk bedacht, maar dat kan niet in een stad).
• Deesje is verdwaald in de stad. In welk verhaal komt de stad het best naar voren?
• In een stad kom je allerlei verschillende mensen tegen. Met wat voor mensen krijgt Deesje te maken? 

Noot:
Het voorleesfragment voor de fase ´presenteren´ start op bladzijde 110. Beslis zelf of je de tussenliggende pagina’s in de tussentijd voorleest. Voor de opdrachten is het niet noodzakelijk, maar de leerlingen zullen wel nieuwsgierig zijn.

Het fragment dat je voorleest voorafgaand aan de fase ´uitvoeren´ start op bladzijde 110.
Heb je de tussenliggende pagina’s niet voorgelezen? Vat dan even samen door te vertellen:
“Deesje is opgevangen door enkele dakloze mensen uit de stad. Deesje is het papiertje kwijt waarop staat in welke straat het huis van tante staat. Meneer Paprika, een van de daklozen, heeft allemaal papiertjes geprikt de afgelopen nacht. Zou daar Deesjes briefje tussen zitten?...”

1
Start met voorlezen op bladzijde 110 vanaf de derde regel: “Meneer Paprika kwam…”
Eindig met voorlezen op bladzijde 122.

Deesje is uiteindelijk toch aangekomen in het huis van tante. Maar alle neefjes en nichtjes gaan op straat spelen. Deesje besluit ook maar de straat op te gaan, maar wordt opgepikt door de bus op weg naar de televisiestudio…

2
Geef de leerlingen de opdracht een televisieprogramma te bedenken en te presenteren. Dat mag in groepjes, maar het kan ook een gezamenlijk met de hele klas bedacht programma worden.
In elk geval moet de tv-show gaan over de stad en de titel is Fledder-mie-BAF…Bespreek na afloop de tv-show. Hoe kwam het thema ´stad´ erin naar voren?

3
Lees in de loop van de week het slot van het boek voor, van bladzijde 123 tot en met 145. Blik met de leerlingen terug op de activiteiten, de inhoud van het boek (wat vinden ze van de afloop zoals Joke van Leeuwen die heeft geschreven?), de schrijf-/vertelstijl van het boek en het thema ´stad en kinderboeken´.

Voer onderstaande stappen uit.

1
Vertel dat je de komende lessen gaat voorlezen uit het boek De flat van Fatima, geschreven door Janneke Schotveld. Zij heeft talloze boeken geschreven maar is vooral bekend door de reeks Superjuffie (ook verfilmd). Het boek De flat van Fatima heeft De Glazen Globe gewonnen, dat is een prijs voor het beste boek waarin aardrijkskunde een belangrijke rol speelt. Je moet dan niet (alleen) denken aan vulkanen en verre landen, maar ook aan de stad en de mensen die er wonen. Dat laatste is het geval bij dit boek en daarom is het ook gekozen voor ons project over ´de stad´.

2
Vertel dat de leerlingen straks een opdracht moeten doen waarbij ze de namen van de personen die in het verhaal voorkomen, nodig hebben. Laat de leerlingen daarom (klad)papier voornemen waarop ze aantekeningen kunnen maken. Vertel dat het ook handig is als bij elke naam een kleine aantekening wordt gemaakt.

Lees bladzijde 5 tot en met bladzijde 15 voor. Je gaat straks verder met voorlezen, maar stelt nu even een aantal tussenvragen:

• Wie is de hoofdpersoon in het boek? Is dat een jongen of meisje? (Karel is een meisje.)
• Wat is er gebeurd met Karel en haar moeder? (Moeder is gescheiden en nu zijn ze verhuisd.)
• Oma komt op bezoek en maakt twee keer haar zin niet af. Ze zegt:
   
  • “Wat een vreselijke flat en natuurlijk tjokvol met…”
  • “Het is toch ook niks voor dat kind, al die…”
  • Maak de zin eens af. Wat bedoelt oma? Wat vind je daarvan?

3
Vat samen: Karel is dus verhuisd. Ze woonde kennelijk eerst in een gedeelte van de stad waar alleen maar blanke Nederlanders wonen, maar nu woont ze in een flat waarin allerlei verschillende mensen wonen.
De leerlingen onderzoeken nu op basis van hun aantekeningen wie er in de flat wonen. In groepjes worden de namenlijstjes met elkaar vergeleken. Inventariseer klassikaal op het bord. Vraag nu of de leerlingen weten of een vermoeden hebben uit welk land de personen uit het verhaal komen. Of, als het kinderen zijn, waar hun ouders oorspronkelijk vandaan komen. Als het niet duidelijk in het verhaal staat, waarop baseren ze dan hun vermoeden?

Overzicht:

• Karel en moeder – Nederland
• Sami – weten we (nog) niet, waarschijnlijk een islamitisch land
• Buurman Blanckensteijn – Nederland
• Fatima – Turkije
• Raja en haar broertjes – weten we (nog) niet, maar hindoestaans, dus waarschijnlijk India, Pakistan of Suriname

5 
Herhaal de volgende passage:
“Woon jij hier?”, vraagt buurman Blanckensteijn.
“Ja”, zegt Karel, ik ben hier gisteren komen wonen.
“Nou dat is mooi. Eindelijk weer een blank kind.”
Zijn blauwe ogen kijken haar achterdochtig aan. “Of kom je uit Rusland of zo?”
Karel schudt haar hoofd.
“Jij goed opletten”, zegt de man tegen Sami. “Zij spreekt Nederlands.”
“Ik zal goed opletten, me dunkt dat ik nog veel van haar kan leren”, zegt Sami plechtig.
“Ik denken dat ook,” beaamt Karel met een grijns.

• Wat voor Nederlands spreekt Blanckensteijn tegen Sami? Waarom doet hij dat?
• Wat voor Nederlands spreekt Sami terug? Waarom doet hij dat?
• Wat voor Nederlands antwoordt Karel na de plechtige zin van Sami? Waarom doet ze dat?

Noot:
Het voorleesfragment voor de fase ´uitvoeren´ start op bladzijde 43. Beslis zelf of je de tussenliggende pagina’s in de tussentijd voorleest. Voor de opdrachten is het niet noodzakelijk, maar de leerlingen zullen wel nieuwsgierig zijn.

Volg onderstaande stappen.

Leid het volgende voorleesfragment in door te vertellen: “Karel, Sami en Ravi gaan vaak op bezoek in de flat van Fatima, maar op zekere dag komt er een brief…” 

1
Begin met voorlezen vanaf bladzijde 43, waarin Fatima een brief krijgt dat ze haar huis uit moet. De kinderen bedenken hoe ze dat kunnen voorkomen.
Stop met voorlezen op bladzijde 53 – lees dus ook nog de eerste bladzijde van het hoofdstuk ´Sami heeft een plan´ voor.

2
Vertel: “Sami heeft dus een plan om te zorgen dat Fatima in de flat blijft.” Wat is dat plan? (Verstoppen in de kelder.)

3
Stel de volgende vragen:

• Wat is het probleem? Waarom wordt Fatima uit haar flat gezet? (Huur niet betaald.)
• Vinden jullie het terecht dat iemand die zijn huur niet betaalt uit zijn huis wordt gezet?
• Wie heeft het voor het zeggen in de stad? Wie heeft het voor het zeggen in de flat?

4
Vraag: “Wat voor plan zouden jullie bedenken om te zorgen dat Fatima niet uit haar flat wordt gezet?”

• Verdeel de klas in groepjes en daag de leerlingen uit een plan van aanpak op te stellen.
• Geef ieder groepje een groot vel papier en stiften (laat eventueel eerst een klad maken).
• Maak eerst een schema met de woorden PROBLEEM – VOORSTEL OPLOSSING – WIE – WAT – WAAR – WANNEER

Geef ongeveer een half uur om aan het plan van aanpak te werken.

5
Bespreek kort het werkproces, maar nog niet de inhoud van de plannen die de leerlingen hebben bedacht. Dat doe je na het volgende voorleesfragment.

Volg onderstaande stappen om het project uit te voeren.

1
Start dit onderdeel met een kort voorleesfragment. Begin op bladzijde 68 bij “Even later lopen ze buiten” tot “We doen het” op bladzijde 69. Ga dan verder op bladzijde 94 (lees de mail op bladzijde 98 niet voor) en eindig op bladzijde 100 met de zin “Sami vist een papiertje uit zijn zak.” Lees dan wat er op het papiertje staat (illustratie, of maak een scan van de illustratie en laat dit groot op het digibord zien).

2
Bespreek het fragment:

• Karel zit op de Wilhelminaschool en Sami op de Inktvis. Zijn er verschillen tussen die scholen, denk je?
• Ze gaan een markt organiseren om geld voor een speeltuin te verdienen. Maar wat is het echte plan? (Het geld besteden om de huur van Fatima te betalen.)
• Wat vinden jullie van hun plan?
• Welk plan hadden jullie zelf bedacht?

3
Bespreek de overeenkomsten en verschillen tussen het plan uit het boek en de plannen van de diverse groepjes.

• Welk plan vinden jullie het leukst? Waarom?
• Welk plan heeft de meeste kans van slagen? Waarom?
• Had dat plan van jullie ook door Janneke Schotveld, de schrijfster van het boek, bedacht kunnen worden? Hoe zou het verhaal dan verder gaan, denk je?

4
Lees ter afsluiting bladzijde 122 tot en met 136 voor, waarin de ontknoping van het feest en de oplossing van het probleem rondom Fatima’s flat worden onthuld.
Je kunt er natuurlijk ook voor kiezen om de nieuwsgierigheid naar de afloop van het boek te gebruiken om de leerlingen aan te moedigen het boek zelf te lezen. Regel dan nog enkele extra exemplaren, bijvoorbeeld via de bibliotheek. Bedenk zelf hoe je het lezen organiseert, bijvoorbeeld door middel van slingerlezen of leesbeurten bij technisch lezen.

Doorloop onderstaande stappen om het project te onderzoeken.

1
Vertel dat je verder gaat werken aan het literatuurproject ´de stad´. Jullie waren het project begonnen met gedichten en besluiten het project nu ook weer met gedichten. 
Laat gedicht Zomerstad van Hans Andreus nog een keer zien. Het gedicht eindigt met de opmerking dat de dichter meer plantsoenen of een ´afgepast plantsoen´ wil.
Wat is een ´afgepast plantsoen´? Al redenerend kom je erachter dat er een keurig onderhouden, strak afgemeten park mee bedoeld wordt.
Vertel dat zo’n park dus goed moet worden onderhouden om het zo netjes te houden en dat je daar ook een gedicht over hebt… 

2
Deel het werkblad met het gedicht Park uit, bladzijde 52 uit de bundel Superguppie is alles.
Geef de leerlingen de opdracht om het gedicht in groepjes (voor) te lezen en te praten over wat de dichter probeert te vertellen met dit gedicht – wat gebeurt er precies in dit gedicht?

3 
Bespreek het gedicht klassikaal na – wie kan het heel mooi voorlezen, om te beginnen?
Stel de volgende vragen:

• In het begin hadden de mannen een hark, aan het eind een schop. Waarom doet de dichter dat? (hark – park; schop – kop)
• Waarom gebruikt de dichter de woorden “krabben aan het park”?
• Wat vind je leuk aan het gedicht?
• Is het park aan het eind nog een ´afgemeten park´? Leg uit.

Optie:
Als het mogelijk is een pauzemoment in te lassen tussen de fase van onderzoek en uitvoeren, laat dan eens enkele leerlingen op onderzoek uitgaan in de bundel Superguppie is alles. Geef ze de opdracht te onderzoeken welke gedichten in deze bundel passen bij dingen en gebeurtenissen die met ´de stad´ te maken hebben.
Laat de leerlingen vervolgens de gekozen gedichten voorlezen en motiveren wat en waarom het met ´de stad´ te maken heeft.

Voer de volgende stappen uit.

1
Laat een foto zien van een paal bij een zebrapad.
Vraag: “Is deze foto gemaakt in de stad, denken jullie? Waarom denk je dat?”
Vertel dat je in de stad talloze dingen ziet waar je zonder bij na te denken aan voorbijloopt. De dichter Edward van de Vendel bedenkt echter gedichten, juist bij dat soort dingen. Bijvoorbeeld bij deze paal bij het zebrapad.
Lees het gedicht ‘Paal’ voor of maak een kopie van bladzijde 94 uit de bundel en laat de leerlingen in groepjes het gedicht verkennen.

2
Bespreek het gedicht. Stel samen vast dat:

• het gedicht een klein verhaaltje is;
• het verhaaltje een observatie is van de dichter – iets wat hij ziet en waarover hij zich verwondert;
• wijs op dezelfde vorm van de eerste en laatste strofe;
• er vaak een grapje in verwerkt is (pak ook het gedicht over het park er weer even bij).

3
Geef de leerlingen de opdracht een object, gebeurtenis of een verwondering over iets uit de stad te kiezen en daar een gedicht bij te bedenken.
Fleur van de Weel heeft de bundel van Edward van de Vendel op een prachtige manier van illustraties voorzien. Laat een aantal illustraties zien en geef de opdracht, zodra het gedicht klaar is, er een illustratie in de stijl van Fleur van der Weel bij te maken. 

NB: Er zijn natuurlijk altijd leerlingen die melden: “Ik weet niks”… Laat hen kiezen uit de volgende suggesties: vuilniswagen – winkelraam – speeltuin – brug – kermis – stoep – zinkput – scooter – fietspad – bouwput.

Volg onderstaande stappen om het project te presenteren.

1
Laat de gedichten presenteren. Dat kan klassikaal, één voor één, maar natuurlijk ook op een andere manier. Bijvoorbeeld een binnen-buitenkring.

2
Bespreek de gedichten:

• Wie geef je een compliment? Waarom/waarvoor?
• Voor wie heb je een tip, bijvoorbeeld een idee waardoor het gedicht net iets beter wordt?

3
Hang tenslotte de mooi geïllustreerde gedichten op, bijvoorbeeld in de gang zodat andere klassen er ook van kunnen genieten. Of overweeg de gedichten te bundelen en dit boekje mee te geven naar huis.

4
Nadat de leerlingen zelf hebben nagedacht over onderwerpen die met de stad te maken hebben en gedichten die je daar bij kunt verzinnen, zijn ze vast nieuwsgierig naar meer voorbeelden uit de bundel van Edward van de Vendel. Lees ter afsluiting van het project nog enkele gedichten voor. De gedichten op de volgende pagina’s zijn daarvoor geschikt:

43, 72, 73, 77, 80, 85, 92, 95, 116, 118, 142, 147, 163, 202,
203, 207, 214, 215, 220, 233, 249, 252, 258, 261, 262, 266