Project: De verhalenverteller

Hoe kom je erop?
Houdt een klassengesprek over het thema ‘inspiratie’. Waar haalt een schrijver de inspiratie vandaan voor het verzinnen van verhalen? Soms zijn dat gebeurtenissen in hun eigen leven. Zo ook bij Tonke Dragt.
Lees de herinneringen voor die Tonke opschreef in het boek Als de sterren zingen op bladzijde 19-21.
Bespreek dit verhaal aan de hand van onderstaande vragen:

• Wat heb jij meegemaakt in je leven tot nu toe, dat inspiratie voor een verhaal zou kunnen opleveren?
• Maak je over die gebeurtenis een fantasieverhaal, of zou je in je verhaal beschrijven hoe het echt gegaan is?
  
  

Twee rode tulpen
Vertel dat voor Tonke ook de tuin van haar huis in Den Haag een inspiratiebron vormde voor verhalen. In de bundel staat het verhaal Twee rode tulpen. Lees het verhaal voor of geef het boek door in de klas en laat telkens een leerling een fragment voorlezen.
Bespreek:

• Waar gaat dit verhaal over?
• Is dit verhaal echt gebeurd?
• Welke delen van het verhaal herken je uit de herinneringen die we eerder hebben gelezen? (of iets in die trant)
• Tonke Dragt was in het begin in de eerste plaats een ‘tekenjuf’ – de illustraties zijn vaak haar inspiratie om tot een verhaal te komen. Bekijk de illustraties.
  
  

Associatieoefening tuinverhaaltje

1. De leerlingen nemen een tuin in gedachten; dit kan hun eigen tuin zijn, de tuin van hun oma, buurman, het parkje om de hoek, hun balkon. Het maakt niet uit waar, als het maar een duidelijke plek is.
   Geef ze een blaadje en laat ze in steekwoorden antwoord geven op onderstaande vragen. (Laat ze niet te lang nadenken, als ze het even niet weten, slaan ze de vraag over).

• Welke kleuren zie je?
• Hoe voelt het wat je ziet?
• Hoe ruikt het?
• Schrijf een paar dingen op die je ziet.
  
  

2. Vervolgens schrijven ze een kort verhaaltje (het mogen korte zinnen zijn, zonder interpunctie en hoofdletters), waarbij ze bovenstaande associaties gebruiken. Deze helpen de leerlingen om hun fantasie op gang te brengen. Ze hoeven niet alle antwoorden te gebruiken en ze mogen ook nieuwe dingen verzinnen. Alles is goed. Ze schrijven een paar regels en maximaal een half A-4tje. Laat, als iedereen klaar is, een paar leerlingen hun tekst voorlezen.

De brief voor de koning

1. Laat het boek zien en vertel dat dit boek werd bekroond met de Prijs voor het Beste Kinderboek van het Jaar 1963, en met de Griffel der Griffels 1955–2004. In 1976 werd aan Tonke Dragt de Staatsprijs voor Jeugdliteratuur toegekend. Vertel dat het in vele talen vertaald is en dat er meer dan 1 miljoen boeken van zijn verkocht. Vertel kort iets over de inhoud: het boek gaat over ridders, maar is niet per se een historisch boek. Het speelt zich af in een fantasieland en gaat over een jongen die een moeilijke opdracht moet uitvoeren.
   
   Suggestie:
   Laat de trailer zien van de Nederlandse film, geregisseerd door Pieter Verhoeff met Yannick van de Velde, Quinten Schram en Daan Schuurmans.

2. Lees voor uit het boek tot en met bladzijde 39, zodat de leerlingen bekend raken met de opdracht die Tiuri krijgt.
   Tip: Je kunt dit verdelen over meerdere voorleesbeurten of het boek door laten geven in de klas en telkens een andere leerling een fragment laten lezen.
   Of bekijk het filmfragment Waken; daarin wordt ook duidelijk welke opdracht Tiuri krijgt.

Queeste
Bespreek het begrip ‘queeste’.
Tiuri ontpopt zich als een held met een goed hart die dingen doet die eigenlijk boven zijn macht uitstijgen. Door volwassenen te wantrouwen en te vertrouwen op de eigen intuïtie en talenten slaagt hij in zijn bijna onmogelijke opdracht. Vertel dat dit soort boeken met een moeilijk woord een ‘queeste’ wordt genoemd. Denk aan het woord ‘kwestie’ – in dit soort verhalen is er steeds een lastige kwestie, een probleem dat moet worden opgelost. 

Wie ben ik?
Laat de leerlingen de naam van een ‘jonge’ held uit een verhaal (uit een boek of film) dat zij kennen, opschrijven op een briefje. Nodig een leerling met zo’n briefje uit voor de klas. De klas mag nu volgens het alom bekende ‘Wie ben ik?-spel’ raden. Er mag alleen geantwoord worden met ja of nee. Zodra de naam geraden is, mag de leerling vertellen over de heldendaden die de hoofdpersoon verrichtte.

Lekker veel Lezen

1. Bespreek met de leerlingen dat ze gedurende dit hele project zelf een boek kunnen gaan lezen en/of een film bekijken.
   Bepaal samen met de leerlingen hoeveel tijd er nodig is.
   
   Enkele suggesties, maak samen met de leerlingen een keuze:

• Vraag wie het boek Brief voor de koning willen lezen; deze leerlingen lenen het boek bij de bibliotheek en lezen het boek thuis.
• Soortgelijke boeken zijn Kruistocht in spijkerbroek van Thea Beckman en Koning van Katoren van Jan Terlouw.
• Van alle drie bovengenoemde boeken zijn ook verfilmingen te leen in de bibliotheek. Wellicht kunnen leerlingen in groepjes afspreken om gezamenlijk de gekozen film te bekijken.
• Of laat de leerlingen zelf een soortgelijk boek kiezen dat ze graag willen lezen. Gebruik de bijlage voor actuele titels en suggesties.
• Natuurlijk is het ook mogelijk om met de hele klas het boek Brief voor de koning te lezen.
  
  

2. Bespreek vooraf ook de mogelijkheden voor het presenteren, zie onderstaande mogelijkheden.
   De leerlingen:

• maken een collage met afbeeldingen en tekst over wat ze belangrijk vinden om over het boek te vertellen
• maken een illustratie bij een hoofdstuk
• schrijven een gedicht over het boek
• maken een boek of filmverslag
• maken een werkstuk
• houden een spreekbeurt
• of wat ze zelf kunnen verzinnen.
  
  

De manier van presenteren is afhankelijk van de door de leerlingen gekozen verwerkingsmogelijkheden. Maak eventueel een rooster wie er wanneer gaat presenteren.
De lezers hoeven niet het gehele boek uit te hebben gelezen om een passage te kunnen voorlezen en/of erover te vertellen.
De leerlingen die (in kleine groepjes) een filmversie hebben bekeken, kunnen ook een fragment van maximaal twee minuten laten zien bij het verslag dat ze uitbrengen.

Tip: Maak van de collages, gedichten, boekverslagen een boekje.

Terugblik en afsluiting

1. Bespreek de verhalen na aan de hand van de volgende vragen:
   
   
   Over boek en film Brief voor de koning:

• Wat maakt Tiuri tot een ‘held’?
• Beschrijf het karakter van Tiuri eens.
  
  
  Over boek en film Kruistocht in spijkerbroek:
  
  

• Wat maakt Dolf tot een ‘held’?
• Beschrijf het karakter van Dolf eens.
• In welk opzicht lijkt dit verhaal op het verhaal van Brief voor de koning?
  
  
  Over boek en film Koning van Katoren:
  
  

• Wat maakt Stach tot een ‘held’?
• Beschrijf het karakter van Stach eens.
• In welk opzicht lijkt dit verhaal op het verhaal van Brief voor de koning?
  
  
  

2. Vat met elkaar samen welke problemen in de verhalen/boeken opgelost (queeste) moesten worden.

3. Informeer wie van plan is om de Netflix-serie te gaan kijken of al heeft gekeken. Bekijk eventueel samen de trailer.

De doos van Ibrahim
Lees het verhaal De doos van Ibrahim voor. Vertel dat Tonke Dragt dit verhaal al in 1955 schreef, maar dat het nooit werd gepubliceerd, tot de bundel Als de sterren zingen in 2018 verscheen.

• Geef de leerlingen de ruimte om vrij te reageren op het verhaal.
• Wat maakt hen nieuwsgierig?
• Wat wil Tonke vertellen of duidelijk maken met dit verhaal?
  
  

Een raamvertelling als inspiratiebron
De doos van Ibrahim is niet gebaseerd op iets dat Tonke Dragt zelf heeft meegemaakt. Vertel dat het haar bedoeling was om van dit verhaal een raamvertelling te maken (zie haar toelichting op blz. 43). Een raamvertelling is een centraal verhaal van waaruit allerlei andere verhalen ontstaan. Tonke had zelf namelijk het boek Duizend-en-een-nacht gelezen.

Vertel kort over deze inspiratiebron
In het basisverhaal in het boek Duizend-en-een-nacht vertelt de oosterse koning Sjahriaar dat hij door zijn vrouw bedrogen was. Om te zorgen dat dat niet nog een keer gebeurt, besluit hij voortaan elke avond een nieuwe maagd te huwen en haar de volgende ochtend ter dood te brengen. Na enige tijd trouwt hij met Sjeherazade, de dochter van zijn grootvizier. Sjeherazade heeft natuurlijk geen zin om na één dag getrouwd te zijn meteen vermoord te worden en verzint een list. Ze vertelt de koning in de huwelijksnacht een verhaal dat aan het eind van de nacht nog niet af is. Om te weten hoe het afloopt, spaart de koning haar. De volgende nacht komt het vervolg. Als het verhaal uit is, begint Sjeherazade aan een nieuw verhaal. Dit houdt zij 1001 nachten vol en elke nacht wordt afgesloten met een onvoltooid verhaal. Wanneer de verhalen uiteindelijk ten einde zijn, is de koning zo van haar gaan houden, dat hij haar gratie schenkt en ze zijn definitieve vrouw mag worden.

Vertel dat het verhaal over Sjeherazade al heel oud is (al van voor het begin van de christelijke jaartelling), en dat er in de loop der tijd verhalen aan zijn toegevoegd door mensen die het verhaal doorvertelden, zoals deze drie bekende verhalen:

• Sinbad de zeeman
• Ali Baba en de veertig rovers
• Aladin en de wonderlamp
  
  

Laat de leerlingen in hun eigen woorden vertellen wat onder een raamvertelling wordt verstaan.

Een Verhalendoos
Zet een doos voor de klas. Vertel dat het jullie verhalendoos wordt. Geef de leerlingen de opdracht een voorwerp van huis mee te nemen. Laat ze een voorwerp kiezen waarvan ze denken dat het een mooi voorwerp voor een verhaal is. 

Ibrahim van Bagdad
heeft van alles in een doos:
gekke beestjes,
flessen met geestjes
en een rode roos.

Onze raamvertelling

1. Vertel dat de leerlingen zelf verhalen voor de raamvertelling gaan maken. Tonke Dragt was van plan om van het verhaal over Ibrahim ook een raamvertelling te maken, maar dat heeft ze nooit gedaan. Daarom gaan de leerlingen dat nu doen. In de doos van Ibrahim zaten allerlei voorwerpen; bij elk voorwerp verzon Ibrahim een verhaal. Opschrijven kon hij niet, want hij was immers analfabeet.

2. Óf iedere leerling pakt zijn eigen voorwerp uit de doos;
   óf jullie kiezen ervoor om een willekeurig voorwerp met de ogen dicht uit de doos te halen.
   
   

Associatieoefening
Om de fantasie van de leerlingen op gang te brengen laat je ze eerst associëren over hun voorwerp.

Tips voor de leerlingen:

• Denk niet te lang na.
• Schrijf of teken het eerste op dat in je opkomt.
• Er is geen goed of fout.
  
  

Laat de leerlingen in stilte hun voorwerp onderzoeken. Laat ze in steekwoorden antwoord geven op de volgende vragen:

• Wat zie je, wat voor kleur, welke vorm?
• Waar lijkt het op?
• Waar moet je aan denken als je het ziet?
• Vraag of ze hun ogen willen sluiten om te voelen hoe het voorwerp voelt. Hoe voelt de structuur (zacht/hard/warm/koud)? Welke vorm heeft het voorwerp (rond/hoekig/klein)?
• Hoe ruikt het voorwerp (muf/fris)? Waar moet je aan denken als je eraan ruikt?
  
  

Het verhaal bedenken

1. Leg nog een keer uit dat het basisverhaal zich afspeelt in Bagdad. Het is een oosterse doos. Het is wellicht leuk om aan te sluiten bij de sfeer uit het verhaal van Tonke. Denk aan:

• Er kan uit je voorwerp een geest (een djinn) komen, zoals uit de koffer van Ibrahim, of uit een fles zoals in het verhaal van Aladin.
• Het verhaal kan gaan over iets waardeloos dat voor heel kostbaar wordt aangezien, zoals de knikker van Ibrahim.
• Of over een vogel met regenboogveren, zoals de vogel Roc waar Ibrahim over vertelde (en die ook in de Efteling staat – denk ook aan de Fata Morgana daar).
• Of over een tovenaar die mensen in steen verandert als hij boos wordt…

2. Laat de leerlingen aan de hand van de vijf W-vragen (wie, wat, waar, wanneer en waarom?) hun verhaal bedenken, waarbij ze de associaties die ze hebben opgeschreven kunnen gebruiken.
   
   

Ik als Ibrahim
De leerlingen oefenen het vertellen van hun zelfverzonnen verhaal in tweetallen. Ze geven elkaar feedback. Moedig aan om ook thuis te oefenen met het vertellen van het zelfverzonnen verhaal. Hoe kun je zorgen dat de klas ‘aan je lippen hangt’? Spanning en details maken een verhaal bijvoorbeeld leuker om naar te luisteren. 

Tip om een verhaal spannend te maken: Maak gebruik van cliffhangers. Tonke Dragt deed dat in de klas om de aandacht erbij te houden.

Extra
Laat de leerlingen een illustratie bij hun verhaal maken zoals Tonke Dragt dat deed bij haar verhaal. Bekijk de illustratie op bladzijde 38. Tonke Dragt tekende met wasco op zwart papier, waarbij ze slim gebruik maakte van de kleur zwart – let bijvoorbeeld op de torenspitsen. Eventueel kunnen de leerlingen dezelfde techniek gebruiken.

Ik vertel
Zet nu de doos op tafel en laat telkens een voorwerp uit de doos ‘trekken’. De leerling die dat voorwerp in de doos heeft gedaan, is aan de beurt om zijn verhaal te vertellen.

Suggesties:

• Lees, als inleiding op de raamvertelling, eventueel nog een keer het verhaal van Ibrahim voor, maar stop na het rode gedicht op bladzijde 37, na de zin: “bij elk ding in de doos wist Ibrahim wat te vertellen”.
• Om de presentatie aan te kleden is het leuk om een Oosterse sfeer in de klas te creëren, maak een ‘vertelplek’, demp het licht, steek een wierookstokje aan.
  
  

Bespreek de vertellingen van de leerlingen na op voordracht en inhoud.

• Heb je geboeid zitten luisteren? Waarom wel/niet?
• Heb je tips om het verhaal nog spannender of boeiender te maken?
• Past het verhaal in de raamvertelling? Waarom wel/niet?
• Heeft het verhaal een boodschap in zich?
• Hoe is het verhaal opgebouwd? Heeft het een goed begin en eind?
  
  

Tonkes tekening
Tonke las als kind een sprookje, maakte een tekening en gebruikte die veel later als inspiratie.
Open de les met het laten zien van Tonkes tekening, die ze maakte toen ze in groep 8 zat (dat heette toen de zesde klas – ze zat in een kamp in door Japan bezet Nederlands-Indië) – bladzijde 332-333 in het boek Als de sterren zingen.
Tip: maak een scan of foto en presenteer groot op het digibord.
Laat de klas reageren op de tekening:

• Wat vind je van de tekening?
• Wat zou jij met dat talent willen doen, als jij dat had?
• Wat deed Tonke met haar talent, weet je dat nog?
• Wat zie je op deze tekening, waar doet het je aan denken?
   

De rattenvanger van Hamelen van de gebroeders Grimm
Vertel dat Tonke haar tekening maakte nadat ze het verhaal over De rattenvanger van Hamelen had gelezen. Vraag wie dit verhaal kent. Laat diegene het verhaal kort vertellen.
Bekijk de video van De rattenvanger van Hamelen.

Laat de leerlingen reageren op het oorspronkelijke verhaal. Welke kernthema’s kunnen ze ontdekken? Begeleid ze om de kernthema’s te onderzoeken:

• Het verhaal vertelt over een fluitspeler die ratten verjaagt en daarna kinderen ontvoert. Wie kan uitleggen wat ‘goed’ en ‘slecht’ is in het verhaal?
• Wat zijn de kernwoorden van het verhaal? Denk aan: bedrog, eerlijkheid en je beloftes nakomen
   

Suggestie:
Gebruik het werkblad om de verschillen en overeenkomsten met elkaar in kaart te brengen 

Tip: Bekijk met elkaar het Sesamstraat journaal met een reportage van Kermit de Kikker in Hamelen.

De bonte fluitspeler

Vertel dat Tonke 25 jaar na het lezen van De rattenvanger van Hamelen in dat verhaal inspiratie vond voor een nieuw verhaal en er een eigen versie van schreef: De bonte fluitspeler.
Lees nu de versie van Tonke Dragt voor.

Optie
Kopieer de eerste drie bladzijden van het verhaal (blz. 319, 320 en 321) en laat de leerlingen dit individueel lezen. Zodra ze klaar zijn, schrijven ze in steekwoorden op hoe ze denken dat het verhaal verder gaat. Bespreek wat er is opgeschreven en lees daarna klassikaal het resterende deel van het verhaal voor.

Ik ben de bonte fluitspeler!
In beide verhalen zorgt een persoon ervoor dat iets ergs stopt. In De rattenvanger van Hamelen wordt de rattenplaag verholpen en in De bonte fluitspeler zorgt Tonke ervoor dat de auto’s uit de stad verdwijnen en dat de kinderen stoppen met televisiekijken.

1. Laat de leerlingen nadenken en in groepjes praten over wat zij zouden willen laten stoppen (in hun stad, in de wereld), als zij de bonte fluitspeler waren.
   
   
2. Laat ze voor zichzelf één probleem kiezen dat ze zouden willen oplossen.
   
   
3. Op een blaadje schrijven ze bovenaan: “Het probleem is: …..”, en onderaan: “De oplossing is …..”. Laat ze daartussen kort in een paar stappen opschrijven hoe ze van het probleem bij de oplossing komen.
   
   
4. Vervolgens schrijven ze als titel op een nieuw blaadje: “Als ik de bonte fluitspeler was, zou ik: ......”.
   
   
5. Laat ze een verhaal van minimaal een halve A4 en maximaal een A4 schrijven, waarin ze beschrijven hoe ze als bonte fluitspeler van het probleem naar de oplossing komen.
   
   

Suggestie:
Laat de leerlingen, voordat ze het verhaal schrijven, eerst een tekening maken als inspiratie. Net zoals Tonke deed.

Ik ben schrijver!
Tonke Dragt laat zich op allerlei manieren inspireren. De leerlingen hebben in dit project een aantal opdrachten uitgevoerd, waarbij ze zich hebben laten inspireren door Tonke Dragt. Laat ze aan het einde van het project hun werk presenteren, zoals Tonke Dragt dit doet in haar bundel Als de sterren zingen. 

1. Laat de leerlingen hun gemaakte werk (tuinverhaaltje, uitwerking van het gelezen boek, het verhaal uit de Doos van Ibrahim en hun versie van de Bonte fluitspeler) verzamelen en op hun tafel leggen, zodat ze er goed naar kunnen kijken.

2. Vraag ze na te denken over de volgende vragen:

• Wat was jouw inspiratie voor elk werk, waarom heb je dit zo gemaakt?
• Welk werk vind je het best gelukt en waarom?
• Welk werk vond je moeilijk om te maken en waarom?
• Welk werk zou je een volgende keer anders doen en wat zou je dan anders doen?
  
  

3. Laat een aantal (of als het lukt alle) leerlingen vertellen aan de klas wat ze over hun werk hebben bedacht.
   
   

Opties

• De leerlingen kunnen hun resultaten en reflectie daarop bundelen in een Als de sterren zingen-
• Laat ze de antwoorden op de reflectievragen van punt 2 opschrijven op een gekleurd papier en laat ze al hun werk en reflectie op een groot zwart vel plakken voor de presentatie.