Cultuur in de verkiezingsprogramma’s: vruchtbare bodem of vergeten grond?
Corona, de energiecrisis, een groeiend lerarentekort en steeds meer polarisatie. De afgelopen tijd heeft de Nederlandse samenleving aardig wat voor haar kiezen gekregen. Kunst en cultuur hadden daaronder te lijden; de sector had (en heeft) het zwaar. Hoe ziet de toekomst eruit? Welke rol krijgt cultuur in onze toekomstige samenleving? Met de tweedekamerverkiezingen voor de deur bekijken we met Marijn Cornelis, directeur van CultuurSchakel, wat de partijen over kunst en cultuur zeggen in hun programma’s. Hier en daar zinkt de moed je in de schoenen. Maar bij andere partijen gloort er hoop aan de horizon.
Laten we realistisch blijven: kunst en cultuur zijn geen essentieel onderdeel van de verkiezingsprogramma’s. Ze staan op zijn best ergens halverwege, maar meestal een beetje achteraan, en amateurkunst wordt helemaal weinig genoemd. Als partijen een lijst presenteren met topprioriteiten, staan kunst en cultuur daar nooit bij. Bij partijen als 50PLUS en de PVV komt de sector er extreem bekaaid vanaf: die besteden er slechts enkele zinnen aan in een heel verkiezingsprogramma. Gelukkig gaan andere partijen uitgebreider in op de toekomst van onze sector. D66 en de Partij voor de Dieren geven er ruim aandacht aan, en ook de PvdA/GroenLinks duikt er wat dieper in, ook in relatie tot het onderwijs.
Is er een rode lijn? Welke partijen dragen de sector een warm hart toe? Welke thema’s springen eruit? Marijn Cornelis, directeur van CultuurSchakel, ziet er 5:
1. Kunst en cultuur inzetten om maatschappelijke vraagstukken aan te snijden
2. Fair Pay in de kunst- en cultuursector
3. Een versterkte rijke schooldag
4. Kunst en cultuur als afspiegeling van diversiteit
5. De zin van investeren in kunst en cultuur
1. Kunst en cultuur inzetten om maatschappelijke vraagstukken aan te snijden
De maatschappij is er de afgelopen jaren niet lichtvoetiger en eenvoudiger op geworden. Kunst kan als breekijzer dienen om lastige onderwerpen bespreekbaar te maken en te houden. En kunst kan eraan bijdragen om problemen te helpen oplossen. De Partij voor de Dieren, D66 en de VVD stellen in hun programma’s dat ze die rol inderdaad voor de sector zien. Marijn: “Zo denken wij er bij CultuurSchakel ook over. Een voorbeeld: het gaat, zeker sinds corona, niet zo goed met veel jongeren. Zij voelen zich eenzaam, zijn op zoek naar manieren om hun emoties te uiten, onderzoeken hun beweegredenen. Kunst en cultuur kunnen perfect bijdragen aan het verlichten van zo’n maatschappelijk probleem. Cultuur raakt overal aan. Scholing, welzijn, wonen, jongerenbeleid, ouderenbeleid. Die raakvlakken met cultuur kun je goed inzetten om allerlei kwesties aan te pakken. Vaak lijkt dit in de politiek nog niet echt door te dringen. Dan wordt er bijvoorbeeld beknibbeld op kunstlessen voor ouderen. En vervolgens wordt er welzijnsgeld besteed aan acties om eenzame ouderen weer te activeren. Terwijl cultuur al die tijd een perfect middel was om eenzaamheid te bestrijden. Verenigingen en culturele activiteiten hebben een belangrijk sociaal aspect. Gelukkig zien we dat besef hier en daar terug in de verkiezingsprogramma’s.”
VVD: “Cultuur met impact. We dagen de sector uit bij te dragen aan maatschappelijke opgaven, en om andere doelgroepen zoals ouderen en jongeren te betrekken.”
Partij voor de Dieren: “De creatieve sector en de erfgoedwereld worden vaker betrokken bij het aanpakken van maatschappelijke opgaven, zoals de klimaatcrisis.”
CDA: “Een breed en laagdrempelig aanbod van kunst, cultuur en media draagt bij aan saamhorigheid, identiteit en begrip voor de rijkdom van culturele tradities en verenigingen.”
D66: “Om de culturele en creatieve sector effectief in te zetten voor (grote) maatschappelijke opgaven, zetten we in op het ontwikkelen van methodes van ontwerpend onderzoek voor de hele culturele sector.” En: “We richten een taskforce op van kunstenaars en ontwerpers die op verschillende ministeries ingezet kunnen worden om mee te werken aan de grote uitdagingen.”
2. Fair Pay in de kunst- en cultuursector
De Fair Practice Code is de gedragscode voor ondernemen en werken in kunst, cultuur en creatieve industrie. Een eerlijke beloning hoort daarbij. Vooral in de cultuurbeoefening schort het daar nog wel eens aan. Gelukkig noemt een aantal partijen het belang van fair pay in kunst en cultuur in het verkiezingsprogramma. Marijn: “In de cultuurbeoefening is het vaak lastig rondkomen. Stel dat je balletles geeft in een wijk waar ouders weinig te besteden hebben. Om je balletschool draaiende te houden, kun je niet te hoge tarieven vragen, anders komt er niemand. Aan de andere kant moet jij ook je brood verdienen. Subsidie is er vaak niet… En dus zien we dat veel zzp’ers van (minder dan) het bestaansminimum moeten zien rond te komen.”
“Gelukkig werken we met Platform ACCT hard aan verbeteringen. Er liggen nu voorstellen over fair pay ter consultatie bij de sector. Onder andere een tarieventool om te bepalen wat een eerlijke beloning is voor welke functie. Maar of die eerlijke beloning vervolgens ook betaald gaat worden, is stap 2.”
“Fair pay is natuurlijk iets dat iedereen wil. De echt interessante vraag is: wie wil ervoor betalen? Wie neemt de rekening op zich voor het deel dat niet uit (klanten van) de sector zelf komt? Het Rijk? Gemeenten? In Den Haag hebben we oplossingen als de Ooievaarspas, maar die zijn vaak niet toereikend, of ingewikkeld om aan te vragen. Dat leidt onder de streep tot een grote zorg: is het veld van cultuurbeoefening wel voor iedereen toegankelijk? En mijn antwoord daarop is nu helaas: nee. Dat heeft deels te maken met financiën, maar ook met het feit dat er niet in elke wijk aanbod is.”
De VVD heeft het in haar verkiezingsprogramma over ondernemend zijn in de kunst. Marijn: “Op zich een prima gedachte: het is mooi als je jezelf kunt bedruipen met je kunstbeoefening. Maar in de praktijk is dat niet altijd en overal eenvoudig. Want een drumschool in een welgestelde wijk zal met een ondernemende leiding best goed draaien. Maar er zijn ook minder welvarende delen in de stad, en bepaalde niches in de cultuurbeoefening, die net zo waardevol zijn, maar het moeilijk hebben, ook al zijn ze ondernemend. Daar zijn geen sponsors, geen subsidies. En met enkel ‘ga ondernemen’ zul je dus waardevolle onderdelen van het cultuurpalet kwijtraken.”
VVD: “Gesubsidieerde instellingen gaan meer ondernemen. Instellingen en organisaties krijgen meer ruimte om ondernemend te zijn, we stimuleren hen om meer geld zelf te verdienen.”
PvdA/GL: “Een eerlijkere beloning voor makers. (…) De kosten voor de uitvoering van de Fair Practice Code worden gedragen door het Rijk en gaan dus niet af van bestaande subsidies. We passen daarnaast de Mededingingswet aan, zodat creatieve zelfstandigen collectief kunnen onderhandelen over hun tarieven.”
Partij voor de Dieren: “Makers in de culturele sector krijgen een eerlijke vergoeding, in lijn met de Fair Practice Code. Daarvoor moet structureel meer budget beschikbaar komen. We investeren ook in regelingen voor kwetsbare zzp’ers en het stimuleren van opleidings- en ontwikkelingsmogelijkheden binnen de sector.”
ChristenUnie: “Kunnen leven van de kunst. Getalenteerde kunstenaars verdienen de kans om een beroepspraktijk op te bouwen. De overheid ondersteunt dit met financieringsvormen als garantieregelingen of revolverende fondsen.”
3. Een versterkte rijke schooldag
Met de rijke schooldag worden leerlingen in het primair en voortgezet onderwijs gestimuleerd om zich verder te ontwikkelen. Op veel scholen zijn er naast het reguliere curriculum al extra activiteiten in de vorm van sport, techniek, huiswerkbegeleiding én cultuur. Ook in de verkiezingsprogramma’s komt de rijke schooldag terug. Marijn: “Goed dat dit concept verder wordt gebracht om gelijke kansen te bieden voor álle kinderen. Cultuur mag in de rijke schooldag nog wel wat prominenter aanwezig zijn. Zo slaan we ook de brug tussen cultuur onder en na schooltijd, net als wij in ons programma BinnenBuiten doen. Niet alleen mag er méér cultuur in de rijke schooldag. Het aanbod mag ook diverser. Betrek de kinderen zelf bij het aanbod: waar hebben zij behoefte aan? Wat sluit aan bij hun belevingswereld? Het is bewezen dat kinderen het meeste leren van cultuureducatie als het een ingang vindt via iets dat ze al kennen. Van daaruit kun je de belevingswereld verder uitbreiden en interesse en liefde voor cultuur stimuleren. Als CultuurSchakel werken we er hard aan om te zorgen dat het cultuuraanbod op scholen in iedere wijk nabij is.”
“Laten we ook vooral fors blijven investeren in kunst en cultuur ónder schooltijd. Zodat kinderen naar musea en podia blijven gaan. Want dat krijgen ze lang niet allemaal van huis uit mee. Kunst en cultuur moet hoe dan ook een onderdeel zijn van het curriculum, omdat het in ieders leven ontzettend belangrijk is.”
PvdA/GL: “Om de kansen van kinderen te vergroten zijn in verschillende regio’s rijke schooldagen ingevoerd: elk kind krijgt een rijk programma met sport, cultuur, techniek, natuur, begeleiding en nabije zorg met een goede balans tussen inspanning en ontspanning. Wij willen deze ontwikkeling van rijke schooldagen doorzetten en op termijn verder uitbreiden in de rest van het land.”
Partij voor de Dieren: “Praktische en culturele vaardigheden worden ruimschoots aangeboden aan de kinderen. Activiteiten als handarbeid, schoolzwemmen, sportlessen, cultuurlessen (theater-, dans-, muziek-, schilderles, etc.) en schooltuinen worden gefaciliteerd en er komt extra geld voor.”
ChristenUnie: “Ieder kind heeft toegang tot cultuur. Kinderen krijgen mogelijkheden om zich op school door middel van cultuureducatie maar ook buiten schooltijd verder te ontwikkelen op het creatieve pad. In het cultuurbeleid wordt gelet op een voldoende aanbod van muziekscholen en de toegankelijkheid ervan voor kinderen uit alle lagen van de bevolking.”
D66: “We helpen scholen bij het opzetten van kunst- en cultuuronderwijs. Kunstenaars en (kleinere) culturele instellingen kunnen hiervoor ingezet worden.”
NSC: “We erkennen het belang van cultuureducatie en -participatie en stimuleren dat jongeren al op school in aanraking komen met kunst en cultuur waarbij naast basisvorming ook nadrukkelijk ruimte moet zijn voor het ontwikkelen van talent.”
BIJ1: “We maken kunst- en cultuureducatie een verplicht onderdeel van zowel het basisonderwijs als het voortgezet onderwijs en het praktisch onderwijs. Hierbij wordt samenwerking gezocht tussen onderwijs, de culturele omgeving van de school en de kunst- en cultuursector. Participatie in de vrije tijd maken we toegankelijk en betaalbaar voor ieder kind en er komt een cultuurbudget voor ieder kind dat zich in Nederland bevindt.”
DENK: “Binnen het onderwijs moet er ook meer aandacht komen voor de waarden die Nederland een land maken van iedereen.”
4. Kunst en cultuur als afspiegeling van diversiteit
Aandacht besteden aan lokale en regionale kunst en cultuur komt bij vrijwel alle partijen aan bod in het verkiezingsprogramma. Marijn: “Dat is een goede zaak, de cultuur die bij een bepaalde streek of stad hoort, verdient het om gekoesterd te worden. Ik zou er wel graag aan toe willen voegen dat diversiteit in cultuur veel verder gaat dan regionale diversiteit. Bij CultuurSchakel zien we cultuur niet alleen als de lokale fanfare, het kan ook Armeens dansen, hiphop of een Poolse theatergroep zijn. Wij zien subsidieaanvragen van allerlei soorten en maten binnenkomen. En dat is rijkdom! Ik moedig iedereen aan om amateurkunst breed te zien. Het gaat ook over informele groepen, nieuwe kunstvormen of projectmatige aanpakken. Onze subsidieregeling Geld voor je kunst! is juist om die reden een enorm succes: die regeling biedt kansen aan amateurkunstvormen die niet direct in een van de klassieke hokjes passen. En daar blijkt dus superveel vraag naar te zijn. De culturele sector zou een afspiegeling moeten zijn van alle stromingen, achtergronden en vormen. Dat maakt haar herkenbaar en toegankelijk voor iedereen.”
VOLT: “Kunst en cultuur helpen ons ook datgene te ontdekken wat we misschien nog niet kennen, door ons uit onze regionale, nationale of Europese bubbel te halen en ons te leren over bekende of nieuwe menselijke waarden.”
D66: “Ook willen we dat iedereen op een laagdrempelige manier met kunst en cultuur te maken kan krijgen. De praktijk laat zien dat dit nog niet zo is. Het Nederlands cultuurbeleid moet erop gericht zijn dat kunst en cultuur voor mensen uit alle lagen van de samenleving beschikbaar is. Cultuuronderwijs krijgt op elke school dezelfde prioriteit. Bovendien werken we toe naar een meer diverse sector.”
PvdA/GroenLinks: “ Inclusieve cultuur. We maken de naleving van de Code Diversiteit en Inclusie een voorwaarde voor het ontvangen van subsidie. Daarnaast streven we naar een culturele sector die een afspiegeling is van alle culturele stromingen en daarbij toegankelijk is voor iedereen.”
BIJ1: “BIJ1 zet zich in voor een bloeiende kunst-, cultuur- en mediasector die de Nederlandse samenleving weerspiegelt, en die toegankelijk en betaalbaar is voor iedereen. Een sector die ons scherp houdt, ons vermaakt en onderwijst, maar die ook haar verantwoordelijkheid neemt voor haar aandeel in de koloniale geschiedenis en het slavernijverleden.”
5. De zin van investeren in kunst en cultuur
Marijn: “Ik hoorde afgelopen week een interview op de radio. Daarin was de vraag: als er bezuinigd moet worden, waarop dan? Tot mijn afschuw was het antwoord een paar keer: ‘Op kunst en cultuur.’ Blijkbaar zijn veel mensen zich niet bewust van wat cultuur ons allemaal geeft. Van hoe verweven het is in alle aspecten van ons leven. We worden wakker en zetten muziek aan. Dat is cultuur. We trekken iets aan dat we mooi vinden. Cultuur. We fietsen naar werk of school en komen langs mooie gebouwen. Cultuur. We maken een filmpje voor TikTok. Cultuur. ’s Avonds kijken we naar een mooie film of serie. Cultuur. En zo kan ik nog wel even doorgaan.”
“Cultuur is de voedingsbodem van alles wat ons leven verrijkt. Het geeft troost en warmte. Het verbindt mensen. Kijk naar de jongeren. Zij hebben het niet makkelijk. Maar juist onder jongeren is er enorm veel kunst en cultuur. Juist zij vinden een uitlaatklep in hiphop, dans of acteren. 55% van de inwoners van Nederland beoefent zelf cultuur. En het mooie is: dat gaat dwars door de bevolking heen, ongeacht inkomen of culturele achtergrond of een chronische ziekte of beperking.”
“Kunst en cultuur hoeft niet veel geld te kosten. Maar je hebt wel een voedingsbodem nodig om te kunnen produceren. Dus we moeten stoppen om kunst als een vanzelfsprekendheid te zien. Van enkel intrinsieke motivatie en lucht kan niemand leven. Zie ook wat we eerder zeiden over Fair Pay. Kunstenaars moeten met hun werk hun brood kunnen verdienen. En waar dat niet lukt vanuit ondernemerschap, moeten we andere manieren vinden. Subsidies spelen daarin een hoofdrol. Laten we dus die subsidies koesteren en zorgen dat het subsidiebestel goed blijft aansluiten op het actuele en diverse aanbod. Onze regeling Geld voor je kunst! is hét bewijs dat de veranderende sector daar behoefte aan heeft.”
In het verkiezingsprogramma van de Partij voor de Dieren staat: ‘De harde bezuinigingen van de afgelopen jaren brengen de bestaanszekerheid en de toegankelijkheid van kunst, cultuur en erfgoed in gevaar en moeten dus dringend worden goedgemaakt.’ Marijn: “Daar ben ik het mee eens. Cultuur is een bodem waarin je moét investeren. Want alles wat het leven de moeite waard maakt, groeit en bloeit erop.”
PVV: “Stoppen met kunst- en cultuursubsidies.”
JA21: “Opdoeken al die subsidies. Eigen broek ophouden en als er geen behoefte is aan jouw kunst, dan is het geen beroep maar een hobby.”
VVD: “We dragen cultuur een warm hart toe en zorgen ervoor dat zoveel mogelijk mensen kunnen meedoen met, en genieten van cultuur. Dat is niet meer dan logisch, want in Nederland hebben we cultuur van wereldklasse.”
PvdA/GL: “We investeren in de culturele en creatieve sector, niet alleen via het Rijk, maar ook via gemeenten en provincies. Cultuurparticipatie, amateurkunst en muziekverenigingen ondersteunen we extra. Wij hechten grote waarde aan regionale spreiding van culturele voorzieningen en subsidies.”
BBB: “Er gaat meer geld naar kleine organisaties die niet door de bureaucratie van subsidieverlening heenkomen. Daarom wil BBB speciale regelingen voor kleine organisaties om subsidie te kunnen krijgen zonder dure onderzoeken of analyses te hoeven leveren.”
D66: “We breken het subsidiebestel open om beter te kunnen inspelen op nieuwe kunstvormen en nieuwe verhalen, type makers, verdienmodellen, creatieve praktijken en nieuwe (digitale) manieren om werk van makers bij het publiek te krijgen.”
SP: “We lanceren een investeringsfonds om kunst en cultuur te ondersteunen, voor kunstenaars en muzikanten van Nederlandse bodem.”